Bezpłatne badania profilaktyczne w Polsce – co, kiedy i dla kogo?

Blisko połowa Polaków nie poddaje się badaniom profilaktycznym, jednocześnie rezygnując z możliwości wczesnego wykrycie chorób i wielokrotnego zwiększenia szansy skutecznego leczenia. Tymczasem wiele testów można wykonać bezpłatnie. Dlaczego badania profilaktyczne są tak istotne? Kto i kiedy może się im poddać w ramach refundacji NFZ? Jakie badania przysługują pacjentom z racji ich wieku i płci?

Z tego artykułu dowiesz się…

1. Czym jest profilaktyka zdrowotna i dlaczego jest istotna.
2. Jak wygląda kalendarz badań profilaktycznych 2025 według wieku i płci.
3. Jakie badania można wykonać w ramach programów profilaktycznych NFZ.
4. Jak skorzystać z bezpłatnych badań profilaktycznych krok po kroku.
5. Jakie pytania najczęściej zadają pacjenci i co odpowiadają na to eksperci.

Niestety mimo dostępności programów profilaktycznych, frekwencja osób uprawnionych do ich wykonania w Polsce jest zaskakująco niska. Celem tego raportu jest zwiększenie świadomości Polek i Polaków o dostępnych formach długoterminowego dbania o własne zdrowie oraz wsparcie instytucji publicznych i prywatnych w promowaniu profilaktyki zdrowotnej. Naszym głównym zadaniem jest przedstawić informacje na temat bezpłatnych badań profilaktycznych w Polsce w sposób zrozumiały i ułatwiający aktywne podjęcie działań prozdrowotnych.

Czym jest profilaktyka zdrowotna i dlaczego jest istotna?

Badania profilaktyczne (inaczej przesiewowe, “skrining”), to testy diagnostyczne, dzięki którym można wykryć poważne choroby nawet na ich wczesnym etapie, a także ocenić ryzyko ich wystąpienia w przyszłości. Są ważnym elementem wczesnej diagnostyki i zapobiegania rozwinięciu chorób, które mogą znacząco pogorszyć jakość życia. Posiadając ubezpieczenie zdrowotne wielu badaniom profilaktycznym można się poddać darmowo, w ramach refundacji Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ).

Znajomość swojego stanu zdrowia, jeszcze przed pojawieniem się objawów, daje możliwość szybkiej reakcji i zwiększa szansę pomyślnego leczenia nawet stukrotnie (w zależności od schorzenia). Profilaktyka zdrowotna pozwala też skutecznie zapobiegać rozwojowi wielu chorób. Wyróżnia się:

• Profilaktykę wczesną – polega na powszechnym utrwalaniu wzorców zdrowego stylu życia (aktywności fizycznej, diety, utrzymania optymalnej wagi ciała), co zmniejsza ryzyko wielu chorób cywilizacyjnych, np. cukrzycy typu 2. i nadciśnienia tętniczego.

• Profilaktykę pierwotną (I fazy) – obejmuje działania medyczne, które zapobiegają chorobom poprzez kontrolowanie spersonalizowanych czynników ryzyka. Są to np. szczepienia ochronne, zapobieganie narażeniu na dym tytoniowy. Niektóre źródła interpretują profilaktykę wczesną jako element profilaktyki pierwotnej.

• Profilaktykę wtórną (II fazy) – są to badania profilaktyczne - np. badania krwi, cytologia ginekologiczna, mammografia - dzięki którym można wykryć chorobę we wczesnym stadium, kiedy zmiany w organizmie często nie dają jeszcze zauważalnych objawów. Pozwala to zwiększyć prawdopodobieństwo pełnego wyleczenia, zapobiec poważnym konsekwencjom schorzenia lub spowolnić jego postęp.

• Profilaktykę trzeciorzędową (III fazy) – obejmuje metody medyczne, których celem jest zmniejszenie szkód spowodowanych przez już wykrytą chorobę i ograniczenie ryzyka jej nawrotu. Jest to np. rehabilitacja, przeprowadzenie zabiegu operacyjnego przy zmianach wymagających usunięcia lub prowadzenie leczenia, które redukuje ryzyko ponownego zawału serca czy udaru.

Główną przyczyną zgonów w Polsce są choroby układu sercowo-naczyniowego, kolejno nowotwory złośliwe i choroby układu pokarmowego. Zdrowy tryb życia i świadoma, systematyczna diagnostyka mogą odwrócić tę niepokojącą tendencję.

Jak pokazują dane statystyczne, średni indeks zdrowia Polaków w ostatnich latach ulegał znacznym wahaniom. Najniższy poziom odnotowano w 2021 roku, co mogło być efektem pandemii i utrudnionego dostępu do opieki zdrowotnej. Na szczęście od 2022 roku obserwujemy stopniową poprawę. Jest to pozytywny sygnał, który pokazuje, że coraz więcej osób podejmuje działania na rzecz zdrowego stylu życia i profilaktyki, korzystając m.in. z takich rozwiązań, jak teleporada czy e-recepta, które ułatwiają szybki kontakt z lekarzem i kontynuację leczenia.  

Różnica pod względem średniej liczby porad lekarskich wynika również z miejsca zamieszkania. Lekarza najczęściej odwiedzają pacjenci z województw mazowieckiego, łódzkiego i lubelskiego. Z kolei najmniej wizyt odnotowuje się w województwach opolskim i lubuskim.

Kalendarz badań profilaktycznych 2025 według wieku i płci

Badaniom profilaktycznym zalecanym przez Ministerstwo Zdrowia powinna poddawać się każda dorosła osoba, nawet jeśli czuje się ogólnie dobrze i nie występują u niej żadne niepokojące objawy. To, jak często warto się badać, zależy od wieku i płci pacjenta, historii jego choroby oraz obciążeń (przypadków chorób w rodzinie, zwiększających ryzyko zachorowania).

Aby ułatwić wyszukanie badań, które warto wykonać w określonym wieku, ustalono następujące przedziały dla kobiet i mężczyzn:

Według NFZ tylko ok. 32% kobiet wykonuje mammografię. Jednocześnie tylko 20% przypadków raka piersi rozpoznawanych jest w pierwszym stadium choroby, kiedy szanse wyleczenia przekraczają 99%.

Najczęstszym nowotworem złośliwym wśród mężczyzn jest rak gruczołu krokowego (rak prostaty). Jego wczesne wykrycie zwiększa prawdopodobieństwo wyleczenia nawet do 90%. Niestety statystyki pokazują, że Panowie odwiedzają lekarza rzadziej w porównaniu do kobiet, rezygnując z profilaktyki, która daje im szansę zadbania o swoje zdrowie.

Nie wszystkie badania są zalecane każdemu. Część dotyczy wszystkich dorosłych w określonym wieku, część tylko osób z czynnikami ryzyka. Sprawdź, które mogą dotyczyć Ciebie:

Z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego każdego roku umiera ok. 178 tys. Polaków. Szybkie zidentyfikowanie schorzeń dzięki badaniom pozwala na ich skuteczną kontrolę i w wielu przypadkach uniknięcie zawału czy udaru.

Badania w ramach programów profilaktycznych NFZ

Narodowy Fundusz Zdrowia systematycznie organizuje programy profilaktyczne, w ramach których pacjenci z określonej grupy wiekowej mogą poddać się bezpłatnej diagnostyce. Dostępne są badania zwłaszcza w kierunku chorób, które często rozwijają się latami i długo nie dają objawów, co bez testów profilaktycznych skutkuje ich późnym wykrywaniem i zwiększeniem wskaźnika śmiertelności wśród Polaków.

Programy NFZ, z których można skorzystać, to m.in.:

Więcej o aktualnych programach profilaktycznych NFZ, w tym na czym polegają poszczególne badania i jak się do nich przygotować, znajdziesz na stronie: https://pacjent.gov.pl/programy-profilaktyczne.

Jak skorzystać z bezpłatnych badań profilaktycznych krok po kroku?

Pacjent, który chce wziąć udział w darmowych badaniach profilaktycznych, musi jedynie wybrać program, do którego się klasyfikuje oraz zgłosić się bezpośrednio do poradni wykonującej dane badanie lub wypełnić ankietę. Zawiera ona pytania dotyczące stanu zdrowia, stylu życia czy chorób występujących w rodzinie. Można zrobić to przez Internetowe Konto Pacjenta lub osobiście w placówce, która bierze udział w programie profilaktycznym (ma kontrakt z NFZ). Potrzebny jest tylko numer dowodu osobistego i PESEL.

Proces korzystania z darmowych badań profilaktycznych wygląda następująco:

Informator o przewidywanych dostępnych terminach w przychodniach i poradniach znajdziesz na stronie Narodowego Funduszu Zdrowia: https://terminyleczenia.nfz.gov.pl.

Informacje na temat sposobu logowania się na swoim Internetowym Koncie Pacjenta znajdziesz na: https://pacjent.gov.pl/internetowe-konto-pacjenta#jak-sie-zalogowac.

Miejsca, które realizują programy profilaktyczne możesz wyszukać na stronie: https://gsl.nfz.gov.pl/GSL/GSL/ProgramyProfilaktyczne.

Możesz też zadzwonić na infolinię NFZ i zapytać o badania profilaktyczne: 800 190 590.

O przysługujące Ci badania i miejsca, w których je zrealizujesz, możesz zapytać swojego lekarza POZ (podstawowej opieki zdrowotnej) w przychodni, w której jesteś zapisany. Lekarz rodzinny może również wystawić skierowanie na badania nieobjęte programami profilaktycznymi, które po indywidualnej ocenie ogólnego stanu zdrowia i czynników ryzyka mogą być wskazane.

Podsumowanie 

Regularne badania profilaktyczne pozwalają wykryć choroby we wczesnym stadium, kiedy ich leczenie jest najskuteczniejsze. Dzięki programom profilaktycznym, finansowanym przez NFZ, wiele z nich jest dostępnych bezpłatnie i bez skierowania, dzięki czemu dostęp do profilaktyki ma każda osoba ubezpieczona.

Wystarczy sprawdzić, które badania przysługują pacjentowi z racji m.in. wieku i płci, skontaktować się z placówką realizującą dany program lub zapisać się przez Internetowe Konto Pacjenta. Pomoc można uzyskać również u swojego lekarza pierwszego kontaktu. Nie odkładaj decyzji na później i już teraz zadbaj o swoje zdrowie i przyszłość. 

Najczęściej zadawane pytania

Jak skorzystać z programów NFZ?

Jak sprawdzić, czy jestem ubezpieczony w NFZ?

Jakie badania profilaktyczne przysługują na NFZ?

Jak często należy wykonywać badania profilaktyczne?

Główne wnioski

1. W Polsce wiele badań profilaktycznych można wykonać bezpłatnie – dzięki refundacji NFZ i programom przesiewowym.
2. Badania, takie jak np. cytologia, mammografia, kolonoskopia, lipidogram (cholesterol) czy badanie poziomu cukru we krwi przysługują w określonych odstępach czasu.
3. Udział w programach profilaktycznych jest prosty – wystarczy wypełnić ankietę lub zgłosić się do przychodni, a następnie udać się na badania.
4. Lekarz POZ może pomóc w zrealizowaniu badań lub skierować do programu.
5. Profilaktyka ma sens – umożliwia wykrycie chorób na wczesnym etapie, zanim pojawią się objawy.
6. Więcej informacji i pomoc znajdziesz na Kliklekarz.pl